सेन शासनकालको जीवन्त दसी बनेर कोतमा लडिरहेको छ, तोप । स्थानीय हटियाका बालकृष्ण श्रेष्ठ भन्नुहुन्छ, “यो तोप, यहिँको खानीबाट निकालिएको फलामबाट यहिँका कालीगढले बनाएको भनेर बाबुबाजेले भनेका हुन् ।”
उहाँका अनुसार, दमौलीबाट तनहुँसुरसम्म सडक खन्ने क्रममा फलाम पिट्ने आरन र फलामका कीत थुप्रै भेटिएको थियो । उहाँको अड्कल छ, सायद हतियार बनाउने कारखाना त्यतैतिर थियो । गोठालाहरुले केही वर्षअघि तोपको पाङ्ग्रा भाग गुडाइदिए । अहिले नाल मात्र बाँकी छ । पाङ्ग्रालाई पाखामा भेटिएपछि त्यसलाई वडा कार्यालयमा सुरक्षित राखिएको श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ ।
यो तोपलाई लमजुङ राज्यको दरबारतिर फर्काएर राखिएको थियो । अहिले पनि यो तोपको नाल, उतैतिर सोझिएको अवस्थामा छ । यहि तोपको बलमा तनहुँसुर राज्यले लमजुङमाथि दवाव सिर्जना गर्ने गरेको भनाई बरिष्ठ पत्रकार नारायण वाग्लेको छ ।
विक्रम सम्वत् १६१० मा स्थापित राज्यको अन्त्य १८३९ मा भयो । करिव २३० वर्ष अवधिसम्म शक्तिशाली तनहुँ राज्यले खडा गरेका भौतिक संरचना वा अमूर्त संस्कृतिको खोज, अध्ययन र संरक्षण हुन नसकेको गुनासो स्थानीय श्यामकुमार श्रेष्ठको छ । स्थानीय अमरसिंह माध्यमिक विद्यालयका पूर्व प्रअ श्रेष्ठ विगतको तनहुँसुर सम्झनुहुन्छ, “पहिला त तनहुँसुरमा रजगज नै थियो, ६० घर हटिया नेवारको बजार थियो । बन्दिपुरबाट दमौलीमा सदरमुकाम सरेपछि एक दुई घरबाहेक सबै नेवारहरु पनि त्यतै गए । तनहुँसुरको दुर्दिन सुरु भए ।”
तनहुँसुर दरबार क्षेत्रको पहिचान र खोजी कार्यमा पुरातत्वले समेत चासो देखाएको पाइन्छ । दरबार रहेको क्षेत्रको उत्खनन् गरी संरक्षणको प्रयास गरिएको छ । दरबार नजिकै रहेको खड्गकाली मन्दिरको पुरानै स्वरुपमा मर्मत गर्ने कार्य सम्पन्न भएको छ । त्यस्तै, दरबार वरपर गद्दी चौतारा, रानी चौतारा, धान गोदाम, रानीधारा, साउने कुवा, रानी बगैँचा, सिलखान, जाकाटे ढुङ्गा, गोलघरलगायत सेनकालीन राज्यसँग किम्बदन्ती जोडिएका ऐतिहासिक स्थान छन् । बीस वर्षअघि सो क्षेत्रको संरक्षणका लागि घेराबेरा, सिँढी मर्मत, तोपको संरक्षणजस्ता कार्य आफ्नै पहलमा सुरु गरेको ब्यास नगर प्रमुख न्यौपाने बताउनुहुन्छ । सो क्षेत्रको बृहत्तर विकासका लागि भानु शान्ति निकुञ्ज विकास समिति मार्फत् गुरुयोजना पनि निर्माण गरिएको छ । प्रदेश र ब्यास नगर मिलेर तनहुँुसरको संरक्षण र विकासका लागि काम गरिरहेको र त्यहाँसम्म पुग्ने सडक १३ किलोमिटर कालोपत्रे गर्ने कार्य भइरहेको प्रमुख न्यौपाने बताउनुहुन्छ ।
तनहुँ जिल्लाको सदरमुकाम व्यासबाट चार किलोमिटरको दुरीमा पश्चिमतर्फ ठूलोटारमा उदम माध्यमिक विद्यालय रहेको छ । समुद्री सतहबाट ३१० मिटरको उचाइमा रहेको सो विद्यलाय पृथ्वी राजमार्गबाट २ किलोमिटर उत्तरतर्फ छ । विद्यालयको पूर्वमा मादी नदी, पश्चिममा साँगे खोला रहेको छ ।…
ब्यास नगरपालिका वडा नम्बर ११ तनहुँसुर क्षेत्र ऐतिहासिक सम्पदाका हिसावले महत्वपूर्ण छ । सेनकालीन तनहुँ राज्यको राजधानी तनहुँसुरमा रहेको दरबार र आसपासका सम्पदाको संरक्षणले तनहुँको पर्यटन विकासमा महत्वपूर्ण आयाम थप्ने विश्वास गर्न सकिन्छ । विक्रम सम्वत् १६१० देखि १८३९ सम्म…
भर्जन्म घाँसतिर मन दिई धन कमायो,नाम क्यै रहोस पछि भनेर कुवा खनायो ।घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तोम भानुभक्त धनी भैकन आज यस्तो ।। आदिकवि भानुभक्त आचार्यले ‘घाँसी’ कवितामा यिनै सुन्दर पङ्ती उतारेका छन् । भनिन्छ, घाँस काटेर भएको आम्दानीले…
काठमाडौँबाट १५० किलोमिटर पश्चिममा तनहुँ जिल्लाको सदरमुकाम दमौली रहेको छ । दमौली र आसपासका गाउँ समेटेर व्यास नगरपालिकाको भौगोलिक सीमा निर्धारण गरिएको छ । तनहुँको जिल्ला सदरमुकाम पहिला बन्दिपुरमा थियो । २०२५ सालमा दमौलीमा जिल्ला सदरमुकाम सारिएको हो । दरै…
पारीजातको जङ्गल तनहुँसुर दरबारको उत्तर र दक्षिण तर्फको भिरालोमा पारिजातको ठूलो जङ्गल छ । त्यसो त, दरबारको उत्तरतर्फ रानीबगैँचा नै छ । जुन जङ्गलमा अहिले पनि अनेकन जातिका फूल र वनस्पति पाइन्छ । मन्दिरमा चढाउनकै लागि मात्र सायद सेन राजारानीले…
तनहुँ राज्य पाल्पाका राजा मणिमुकुन्द सेनले विक्रम सम्वत् १५७५ देखि १६१० सम्म विशाल पाल्पा राज्यमा शासन गरेका थिए । विशाल पाल्पा राज्य उत्तरमा मुक्ति क्षेत्रदेखि दक्षिणमा हरिहर क्षेत्र र पश्चिम काली गण्डकीदेखि पूर्वमा टिष्टासम्म विस्तार भएको थियो । शासनकालको उत्तराद्र्धमा…
उत्तर तर्फ मोहडा भएको जौबारी गाउँ निकै रमणीय छ । ब्यास ९ जौबारीमा गुरुङ र दलितका गरी ३५ घर थिए । बाटामा ढुङ्गा विच्छाइएका सफा र सुन्दर बस्ती छ । समुद्री सतहबाट ९४० मिटर उचाईमा रहेको यो गाउँका १० घरमा…
कलेस्ती उपत्यका सिरानमा घनाजङ्गलबीच ओम सिद्देश्वर महादेवको मन्दिर रहेको छ । यसलाई राजापानी महादेवका रुपमा पनि चिनिन्छ । व्यास ९ स्थित सो महादेव मन्दिर पुराना गाउँ जाने बाटैमा रहेको छ । यहाँ ठूलो एकादशी (हरिबोधिनी) मा भक्तजनको ठूलो घुँइचो लाग्छ…
लम्जुङ र कास्कीतिरबाट सुरक्षित हुन तनहुँका सेन राज्यकालमा दर्बिलो किल्लाको रुपमा क्यामिनकोट निर्माण गराएका थिए । ब्यास नगरपालिका ८ मा पर्ने क्यामिनकोट एक हजार २३० मिटरको उचाईमा रहेको छ । घना जङ्गलको बीचमा सुन्दर कोट रहेको छ । सो क्षेत्रलाई…
मानहुँकोट, कुनै समय गलेखामकोट राज्यको दक्षिणी सुरक्षा कवच गढीका रुपमा थियो । गलेखाम राज्यको यो एउटक दरिलो किल्ला थियो । छिमेकी राज्यहरु ढोर, घिरिङ, तनहुँ र रिसिङबाट हुनसक्ने आक्रमणबाट बच्न निर्माण गरिएका गढीहरुमध्ये मानहुँकोट एक हो । गढीका केही अवशेषहरु…