लम्जुङ र कास्कीतिरबाट सुरक्षित हुन तनहुँका सेन राज्यकालमा दर्बिलो किल्लाको रुपमा क्यामिनकोट निर्माण गराएका थिए । ब्यास नगरपालिका ८ मा पर्ने क्यामिनकोट एक हजार २३० मिटरको उचाईमा रहेको छ । घना जङ्गलको बीचमा सुन्दर कोट रहेको छ । सो क्षेत्रलाई सात सय क्यामिन पनि भनिन्छ । कोट वरपर सुरक्षा पर्खाल र सुरक्षा खाडल (खाइ) अहिले पनि देख्न सकिन्छ । केही वर्षअघिसम्म तोप, खुँडा, तरबार थिए भनिन्छ । यद्यपि, अहिले कहाँ छ केही अत्तोपत्तो छैन । कोटको पूर्वतर्फ केही निचा भागमा क्यामिनकोट कालिका मन्दिर छ । तनहुँसुरस्थित खड्गकालिमाई, क्यामिन कालिमाई र दुम्सीकोट कालिकामाईलाई क्रमशः जेठ, माइली र कान्छि दिदीबहिनीका रुपमा पुजिन्छ । सेनवंशी राजाका पालामा यी तिनै मन्दिरमा दशैंको अष्टमीका दिन एकैपटक बडाई गर्ने प्रचलन थियो भनिन्छ । क्यामिन कालिकालाई गोरखा कालिकाको बहिनीका रुपमा पनि पुजिन्छ । विगतमा वडादशैमा फूलअक्षतासहित एउटा राँगो गोरखा पठाउने चलन पनि थियो । यहाँ जान दमौलीबाट १० किलोमिटर पक्की सडक र त्यसपछि पाँच किलोमिटर कच्ची सडकमार्फत क्यामिनकोट र क्यामिन कालिका मन्दिर पुग्न सकिन्छ ।
ब्यास नगरपालिका वडा नम्बर ९ मेवाबारीमा व्यवसायिक रुपमा मौरीपालन गरिएको छ । पर्यटकीय हिसावले समेत रमणीय मेवाबारीमा एउटा विशेषता नै भनौं यहाँ माहुरी व्यवसाय छ ।
प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजनामार्फत् सो क्षेत्रलाई मौरीपालन पकेट क्षेत्र विस्तार गरिएको छ । सो क्षेत्रका २२ जना कृषकले व्यवसायिक रुपमा मौरी पालन गरेका छन् । उनीहरुले क्यामिन मौरीपालन कृषक समुहसमेत गठन गरेका छन् । सो समुहको अध्यक्ष कृष्णबहादुर गुरुङ छन् । ४५ घर गुरुङ बसोबास रहेको सो गाउँका ३२ घरधुरीले सात सयभन्दा बढी गोला (घार) मौरी पालन गरिएको अध्यक्ष गुरुङले बताए । अध्यक्ष गुरुङले क्यामिन मौरी उद्योग समेत सञ्चालन गरेका छन् । उनको मात्रै २५५ घार मौरी रहेको छ । उनले मौरीका घार, मौरीसहितका घार, मौरीपालनका लागि आवश्यक औजार समेत बेच्दै आएका छन् । उनले मह उत्पादनभन्दा मौरी उत्पादनमा जोड दिएका छन् । उनले सबै घारबाट मह निकाल्दैनन् । माहुरी घारबाट नयाँ मौरी उत्पादन गरी घार विस्तार गर्ने गर्दै आएका छन् । कृषि कार्यालय तथा घार वितरण गर्ने संस्थाको मागअनुसार उनले मौरीसहितको घार उत्पादन गर्दै आएका छन् । उनले किसानलाई मौरीको घारमा आधार चक्का कसरी राख्ने, मैन बनाउने, रानी मौरी चिन्नेजस्ता तालिम समेत दिँदैआएका छन् ।
उनले मौरी चरणका लागि आफ्नै घर वरीपरी खेती पनि लगाएका छन् । मौरीले रुचाउने, रमाउने जातका फलफूल, रुख विरुवा उनले घर वरीपरी लगाएका छन् । मौरीका लागि पानीको व्यवस्था समेत गरिएको छ । चरणका लागि टाढा जान नपरोस भनेर उनले यो व्यवस्था गरेका हुन् । यद्यपि, मौरी पालनमा भालूले अहिले ज्यादै दुःख दिएको गुनासो गुरुङको छ । राती आएर मौरीको घार भत्काएर मह र माहुरी खाइदिने गरेको तर यस्को बीमा व्यवस्था हुन नसकेकाले मौरी पालक किसान मर्कामा छन् ।
चितवन, दमौलीलगायत स्थानमा मौरीसहितको घार बेच्दैआएका गुरुङको घरमा परम्परागत डुँडेघार र घरको खोपामा समेत मौरी घार छन् । यी मौरी घार उनको बाजेकै पालादेखिका हुन् ।
क्यामिनकोटको डाँडाको दक्षिणतर्फ ठूलो खुला चौर रहेको छ । जसलाई क्यामिनचौर भनिन्छ । यहाँ दुईवटा जति चिया पसल रहेका छन् । चौरमा फुटबल ग्राउण्डको रुपमा समेत प्रयोग गर्ने गरिएको छ । पहाडको माथिल्लो भेगमा यति ठूलो चौर विरलै भेटिने गरेको छ । ब्यास नगरपालिका ९ मा रहेको यो क्यामिनचौरलाई अतिक्रमणबाट जोगाउँदै खुला राख्न आवश्यक छ ।
क्यामिनकोटबाट केही तल खुलाचौर रहेको छ । निकै आकर्षक चौरसँगै पुरानो पोखरी रहेको छ । यो पोखरीले जैविक विविधता संरक्षणमा सहयोग पुर्याउनुका साथै पशु तथा वन्जयन्तुका लागि पानी उपलब्ध गराएको छ । ब्यास नगरपालिका ९ क्यामिनचौर पोखरीको संरक्षण आवश्यक छ ।
तनहुँ जिल्लाको सदरमुकाम व्यासबाट चार किलोमिटरको दुरीमा पश्चिमतर्फ ठूलोटारमा उदम माध्यमिक विद्यालय रहेको छ । समुद्री सतहबाट ३१० मिटरको उचाइमा रहेको सो विद्यलाय पृथ्वी राजमार्गबाट २ किलोमिटर उत्तरतर्फ छ । विद्यालयको पूर्वमा मादी नदी, पश्चिममा साँगे खोला रहेको छ ।…
सेन शासनकालको जीवन्त दसी बनेर कोतमा लडिरहेको छ, तोप । स्थानीय हटियाका बालकृष्ण श्रेष्ठ भन्नुहुन्छ, “यो तोप, यहिँको खानीबाट निकालिएको फलामबाट यहिँका कालीगढले बनाएको भनेर बाबुबाजेले भनेका हुन् ।” उहाँका अनुसार, दमौलीबाट तनहुँसुरसम्म सडक खन्ने क्रममा फलाम पिट्ने आरन र…
ब्यास नगरपालिका वडा नम्बर ११ तनहुँसुर क्षेत्र ऐतिहासिक सम्पदाका हिसावले महत्वपूर्ण छ । सेनकालीन तनहुँ राज्यको राजधानी तनहुँसुरमा रहेको दरबार र आसपासका सम्पदाको संरक्षणले तनहुँको पर्यटन विकासमा महत्वपूर्ण आयाम थप्ने विश्वास गर्न सकिन्छ । विक्रम सम्वत् १६१० देखि १८३९ सम्म…
भर्जन्म घाँसतिर मन दिई धन कमायो,नाम क्यै रहोस पछि भनेर कुवा खनायो ।घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तोम भानुभक्त धनी भैकन आज यस्तो ।। आदिकवि भानुभक्त आचार्यले ‘घाँसी’ कवितामा यिनै सुन्दर पङ्ती उतारेका छन् । भनिन्छ, घाँस काटेर भएको आम्दानीले…
काठमाडौँबाट १५० किलोमिटर पश्चिममा तनहुँ जिल्लाको सदरमुकाम दमौली रहेको छ । दमौली र आसपासका गाउँ समेटेर व्यास नगरपालिकाको भौगोलिक सीमा निर्धारण गरिएको छ । तनहुँको जिल्ला सदरमुकाम पहिला बन्दिपुरमा थियो । २०२५ सालमा दमौलीमा जिल्ला सदरमुकाम सारिएको हो । दरै…
पारीजातको जङ्गल तनहुँसुर दरबारको उत्तर र दक्षिण तर्फको भिरालोमा पारिजातको ठूलो जङ्गल छ । त्यसो त, दरबारको उत्तरतर्फ रानीबगैँचा नै छ । जुन जङ्गलमा अहिले पनि अनेकन जातिका फूल र वनस्पति पाइन्छ । मन्दिरमा चढाउनकै लागि मात्र सायद सेन राजारानीले…
तनहुँ राज्य पाल्पाका राजा मणिमुकुन्द सेनले विक्रम सम्वत् १५७५ देखि १६१० सम्म विशाल पाल्पा राज्यमा शासन गरेका थिए । विशाल पाल्पा राज्य उत्तरमा मुक्ति क्षेत्रदेखि दक्षिणमा हरिहर क्षेत्र र पश्चिम काली गण्डकीदेखि पूर्वमा टिष्टासम्म विस्तार भएको थियो । शासनकालको उत्तराद्र्धमा…
उत्तर तर्फ मोहडा भएको जौबारी गाउँ निकै रमणीय छ । ब्यास ९ जौबारीमा गुरुङ र दलितका गरी ३५ घर थिए । बाटामा ढुङ्गा विच्छाइएका सफा र सुन्दर बस्ती छ । समुद्री सतहबाट ९४० मिटर उचाईमा रहेको यो गाउँका १० घरमा…
कलेस्ती उपत्यका सिरानमा घनाजङ्गलबीच ओम सिद्देश्वर महादेवको मन्दिर रहेको छ । यसलाई राजापानी महादेवका रुपमा पनि चिनिन्छ । व्यास ९ स्थित सो महादेव मन्दिर पुराना गाउँ जाने बाटैमा रहेको छ । यहाँ ठूलो एकादशी (हरिबोधिनी) मा भक्तजनको ठूलो घुँइचो लाग्छ…
मानहुँकोट, कुनै समय गलेखामकोट राज्यको दक्षिणी सुरक्षा कवच गढीका रुपमा थियो । गलेखाम राज्यको यो एउटक दरिलो किल्ला थियो । छिमेकी राज्यहरु ढोर, घिरिङ, तनहुँ र रिसिङबाट हुनसक्ने आक्रमणबाट बच्न निर्माण गरिएका गढीहरुमध्ये मानहुँकोट एक हो । गढीका केही अवशेषहरु…